Wapnowanie gleby: Kiedy i czym wapnować glebę?
Czy warto zainwestować w wapnowanie gleby? Przekonaj się, jak poprawa struktury gleby wpływa na plony i zrównoważony rozwój upraw. Zadbaj o swoje uprawy już dziś!
Spis treści:
- Wstęp
- Po co wapnować glebę?
- Korzyści z wapnowania gleby
- Wapnowanie gleby: Jakie są optymalne warunki?
- Kiedy przeprowadzić wapnowanie gleby?
- Wapnowanie gleby, a inne zabiegi
- Kryteria dobrego wapna
- Ile wapna stosować?
- Podsumowanie
Wstęp
Nawożenie wapnem powszechnie nazywane wapnowaniem gleb jest jednym z podstawowych zabiegów agrotechnicznych w uprawie roślin. W Polsce udział gleb kwaśnych i bardzo kwaśnych wynosi ok. 50% (zależnie od województwa).
Zakwaszenie jest spowodowane m.in. wymywaniem składników zasadowych i ich wynoszeniem wraz z plonem, stosowaniem w nadmiarze nawozów fizjologicznie kwaśnych (szczególnie azotowych), opadami kwaśnych deszczy i mineralizacją materii organicznej.
Warto dodać, że większość gleb w naszym kraju jest wytworzona z kwaśnych skał osadowych, toteż wapnowanie pola jest niezbędne do regulacji pH gleby i uwolnienia potencjału plonotwórczego roślin.
Po co wapnować glebę?
Podstawowym celem aplikacji wapna nawozowego jest odkwaszanie gleby polegające na podniesieniu odczynu gleby (pH) do poziomu zbliżonego do obojętnego. Wapnowanie gleby dostarcza roślinom wapnia - składnika pokarmowego niezbędnego do prawidłowego funkcjonowania tkanek.
Wapń jest integralnym budulcem ścian komórkowych roślin i odpowiada za ich odporność na uszkodzenia mechaniczne, atak szkodników i patogenów oraz tolerancję na niesprzyjające czynniki abiotyczne. Rośliny dobrze zaopatrzone w ten pierwiastek są nie tylko mniej podatne na czynniki stresowe, ale też wyraźnie rzadziej wykazują oznaki niektórych chorób fizjologicznych, np. suchej zgnilizny wierzchołków owoców u warzyw psiankowatych.
Korzyści z wapnowania gleby
Wapnowanie pola wydatnie poprawia stan fitosanitarny gleby, ponieważ na kwaśnych stanowiskach część patogenów, np. wywołujących kiłę kapustnych znajduje dogodne warunki do rozwoju i infekowania roślin. Nawożenie wapnem istotnie niweluje ryzyko uszkodzenia systemu korzeniowego roślin przez uwalniane w kwaśnym środowisku związki glinu, które działają toksycznie zwłaszcza na różnicujące się młode wierzchołki wzrostu i włośniki korzeniowe. Warto dodać, że przy niskim pH glin łączy się z fosforem w nierozpuszczalne fosforany, przez co dochodzi do uwstecznienia i niedoboru tego makroelementu.
Wapnowanie gleb ogranicza również przyswajalność metali ciężkich, w tym kadmu i ołowiu, które to pierwiastki są pobierane przez rośliny uprawne i transportowane do części jadalnych, np. korzeni marchwi, liści szpinaku czy sałaty, co może być przyczyną dyskwalifikacji plonu w obrocie handlowym.
W wyniku wapnowania gleby poprawiają się jej warunki fizykochemiczne. Wapń łączy agregaty glebowe, tworząc tzw. strukturę gruzełkowatą gleby, która jest bardzo korzystna dla roślin. Wówczas gleba jest bardziej odporna na działanie wody (jest mniej podatna zamulenie i zagęszczenie), dłużej ją zatrzymuje i nie zaskorupia się. Łatwiej jest ją również uprawić maszynami uprawowymi. Intensywnie rozwija się też życie biologiczne, które można dodatkowo wspomóc, stosując innowacyjne wapno nawozowe bi calc+, zawierające w swoim składzie pożyteczne bakterie i substancje ułatwiające namnażanie mikroorganizmów.
Wapnowanie gleb przyczynia się do stworzenia korzystnych warunków środowiskowych dla drobnoustrojów, m.in. bakterii asymilujących wolny azot z powietrza lub udostępniających uwsteczniony fosfor, co pozwala ograniczyć nawożenie tymi pierwiastkami. Większa bioróżnorodność mikrofauny glebowej zwiększa konkurencję dla patogenów, którym trudniej jest kolonizować i infekować system korzeniowy roślin uprawnych.
Optymalne pH dla większości roślin uprawnych mieści się w przedziale ok. 6,0-7,0. Warto dodać, że zależy ono również od kategorii agronomicznej gleby. Taki odczyn sprzyja efektywnemu pobieraniu składników pokarmowych, a zwłaszcza podstawowych makroelementów, tj. azotu, fosforu i potasu oraz poprawia właściwości aero-powietrzne, fizykochemiczne i sorpcyjne gleb. Stąd też uregulowanie odczynu gleby w kierunku zbliżonego do obojętnego wskutek wapnowania gleb ma pierwszeństwo przed nawożeniem roślin.
Wapnowanie gleby: Jakie są optymalne warunki?
Termin wykonania tego jednego z najbardziej pożądanych zabiegów w dużym stopniu stanowiącym o opłacalności produkcji roślinnej zależy od wielu czynników i trzeba go rozpatrywać wieloaspektowo. Z praktycznego punktu widzenia najczęściej wapnowanie gleby przeprowadza się jesienią, w tym pod orkę przedzimową. W tym czasie występuje duża ilość opadów niezbędna do przereagowania wapna z glebą.
W ostatnim czasie rekomendowane jest wapnowanie gleby bezpośrednio na ściernisko. Taki zabieg zamiast pożniwnego nawożenia azotem sprzyja ukierunkowaniu bakterii na intensywne wiązanie azotu atmosferycznego, ponieważ ten pierwiastek nie jest im dostarczany do rozwoju, a mikroorganizmy również chętniej przekształcają słomę w kwasy humusowe (próchnicę). W tym wypadku dobrze jest zastosować wapno węglanowe o łagodnym działaniu aktywizującym i zawierające pożyteczne mikroorganizmy, np. bi calc+.
Zgodnie z obowiązującymi normami prawnymi nawożenie wapnem można przeprowadzić nawet w okresie zimowym jednak pod pewnymi warunkami. Zabrania się stosowania nawozów (również wapniowych) na glebach zamarzniętych (z wyjątkiem gleby, która rozmarza co najmniej powierzchniowo w ciągu dnia), zalanych i nasyconych wodą oraz pokrytych śniegiem.
W naszych warunkach wapnowanie gleby zimą wydaje się lepszym okresem niż wiosną, ponieważ w tym czasie z reguły jest więcej wilgoci w glebie, która jest niezbędna do procesów odkwaszających. Procesy te przebiegają równomiernie przez dłuższy czas, gdyż jony wapnia stopniowo przemieszczają się w głąb profilu glebowego. Wpływa to również korzystnie na rośliny następcze.
Kiedy przeprowadzić wapnowanie gleby?
Powszechnie uważa się, że im dłużej trwa przerwa między wysiewem wapna nawozowego, a siewem lub sadzeniem roślin, tym lepiej. Dotyczy to zwłaszcza roślin wrażliwych na odkwaszanie bezpośrednio przed ich uprawą, ale i jest zależne od rodzaju wapna. Zimą wapnowanie gleby poleca się przeprowadzić, stosując nawóz wapniowy granulowany, który nie jest znoszony przez wiatr. Struktura nieco zmarzniętej gleby (podczas odwilży) jest też mniej narażona na destrukcyjne oddziaływanie ciężkich maszyn rozsiewających wapno nawozowe.
Ponadto zimą łatwiej można wygospodarować więcej czasu i jest to termin alternatywny wówczas, gdy jesienią np. z powodu obfitych opadów lub innych przyczyn zabieg ten nie był możliwy do przeprowadzenia. Obecnie również wiosną poleca się w razie potrzeby stosować nawóz wapniowy granulowany w formie węglanowej, np. bi calc+. Nie musi być mieszany z glebą, przez co nie dochodzi do przesuszenia gleby.
O potrzebie wapnowania gleby sygnalizują niepokojące objawy takie jak: niskie plonowanie zwłaszcza roślin wrażliwych na zakwaszenie (np. pszenica, rzepak, soja), słaby system korzeniowy, nieefektywne nawożenie (ograniczona przyswajalność składników pokarmowych), gorsza struktura gleby i narażenie na erozję, brak aktywnych brodawek korzeniowych u roślin bobowatych, większa podatność na wymarzanie, wolniejszy rozkład słomy i wykrycie metali ciężkich w plonach. Zgodnie z dobrą praktyką rolniczą wapno nawozowe stosuje się pod przedplon, ponieważ efekt odkwaszający jest wyraźniej widoczny w drugim roku po zastosowaniu.
Wapnowanie gleby, a inne zabiegi
Kolejną kwestię stanowi nawożenie nawozami organicznymi oraz mineralnymi azotowymi (w formie amonowej) i potasowo-fosforowymi. Nie mogą być one wprowadzane wraz z wapnem nawozowym, ponieważ może dojść do uwstecznienia składników pokarmowych w nich zawartych lub ulatniania się amoniaku. Przerwa pomiędzy tymi zabiegami powinna być nie mniejsza niż 4 tygodnie i jest zależna od starannego wymieszania z glebą, ilości opadów oraz rodzaju wapna - węglanowe wapno nawozowe o spowolnionym uwalnianiu można stosować szybciej.
Trzeba mieć na uwadze fakt, że tak jak naturalne zakwaszenie gleb jest stale postępującym procesem, tak ich odkwaszanie, czyli regulacja odczynu również przebiega stopniowo.
Wapnowanie gleby powinno więc być na stałe wpisane w poczet zabiegów agrotechnicznych, które wykonuje się systematycznie w celu poprawy żyzności gleby i zwiększenia ekonomicznej opłacalności gospodarstw.
Kryteria dobrego wapna
Skład preparatów do wapnowania gleby
Podstawowym kryterium rodzaju nawozów do wapnowania gleby jest ich skład chemiczny. Dostępne są nawozy wapniowe w formie tlenkowej lub węglanowej. Mogą one również zawierać magnez.
Wapno tlenkowe (palone) ma charakter szybko odkwaszający i agresywny w stosunku do fauny glebowej. Jest polecane wyłącznie na gleby ciężkie bądź interwencyjnie na gleby bardzo kwaśne. Zastosowanie go podlega dużemu ryzyku przewapnowania gleb oraz wyeliminowania życia biologicznego z gleby – również tego pożytecznego. Nie jest dopuszczony do stosowania w rolnictwie ekologicznym w porównaniu do wapna węglanowego.
Wapno węglanowe po zastosowaniu wpływa wręcz korzystnie na utrzymanie równowagi chemicznej i biologicznej gleb. Działa ono wolniej i długofalowo. Jest predysponowane głównie do wapnowania gleb lekkich i średnich, ale z powodzeniem może być też stosowane na gleby ciężkie. Wapno węglanowe jest produkowane na bazie surowców naturalnych, np.: kredy, wapienia i kalcytu.
Forma preparatów do wapnowania gleby
Nawozy wapniowe dzieli się również ze względu na formę, tj. wyróżniamy nawozy pyliste i granulowane. Pierwsze z nich, ze względu na rozdrobnienie bardzo szybko wchodzą w reakcje z glebą, z kolei nawóz wapniowy granulowany działa wolniej, jednak można go stosować również nawet pogłównie, nie mieszając z glebą. Wybór formy granulowanej lub pylistej powinien też być dostosowany do dysponowanego parku maszynowego w gospodarstwie. Nawóz wapniowy granulowany jest łatwiejszy i bezpieczny w zastosowaniu (nie pyli). Można go rozsiać standardowym rozsiewaczem do nawozów mineralnych.
Na rynku dostępny jest szereg nawozów służących do wapnowania gleb. Dobór wapna nawozowego powinien być dobrze przemyślany i dotyczyć wyłącznie tych, spełniających wymagania jakościowe. Dla przykładu wapno stanowiące produkt uboczny w różnych gałęziach przemysłu często zawiera niepożądane substancje, w tym metale ciężkie. Stąd też do wapnowania gleb lepiej jest zastosować sprawdzone wapno o określonym składzie, którego bezpieczeństwo zostało potwierdzone stosownym certyfikatem lub rejestracją MRiRW.
Wapnowanie gleby z Agrariusem
Istotną kwestią jest reaktywność wapna będącą miarą szybkości reakcji z glebą. Im jest ona większa, tym działanie odkwaszające zachodzi szybciej. Takie wymagania spełnia węglanowy nawóz wapniowy bi calc+ o 100% reaktywnej formie wapnia. Pochodzi z przerobu skał wapiennych pochodzenia Jurajskiego o wysokiej zawartości węglanu wapnia (93-98% CaCO3, co stanowi min 45% CaO) typu 05. Jest polecany na wszystkie gleby o kwaśnym odczynie, a także do podtrzymania pH doprowadzonego do optymalnego poziomu.
Ten granulowany nawóz wapniowy zawiera w swym składzie pożyteczne baterie: Bacillus subtilis, B. azotofixans i B. megaterium uczestniczące w rozkładzie mikrobiologicznym resztek pożniwnych i tworzeniu próchnicy, wiązaniu azotu z powietrza i zasiedlaniu systemu korzeniowego (ryzosfery) oraz ochrony roślin przed patogenami.
Wartością dodaną tego produktu przeznaczonego do wapnowania gleb jest unikalna technologia produkcji gwarantująca wysoką przeżywalność pożytecznych mikroorganizmów.
Wapno węglanowe bi calc+ świetnie sprawdza się w celu aktywizacji życia mikrobiologicznego gleby oraz jej odkwaszenia, w tym interwencyjnego w ciągu całego okresu wegetacji. Jego kompleksowe działanie odzwierciedla prawidłowy wzrost i rozwój roślin bardziej odpornych na choroby i szkodniki i inne warunki stresowe.
Ile wapna stosować?
Wapnowanie gleb należy traktować jako zabieg pierwszorzędny. Stąd też odpowiedź na to pytanie powinna być precyzyjna, poprzedzona analizą gleby, a ilość nawozu wapniowego dostosowana do kategorii agronomicznej gleby oraz rodzaju wapna.
Wapnowanie gleby należy przeprowadzić tak, aby jednorazowa dawka nie przekraczała 2 t na glebach bardzo lekkich i 4 t/ha na glebach ciężkich. Bezpieczny w stosowaniu jest szczególnie nawóz wapniowy w formie węglanowej o dużej reaktywności i długodziałający, taki jak bi calc+, który poleca się stosować w dawce 0,5-1 t/ha w zależności od odczynu i rodzaju gleby.
Podsumowanie
Ogólnie im gleba cięższa i bardziej kwaśna tym ilość wapna nawozowego musi być wyższa. Zalecenia specjalistów podparte wieloletnią praktyką wskazują, że bezpieczniejsze jest wapnowanie gleby mniejszymi dawkami, a zabieg ten powinien być wykonywany systematycznie. Dawki wapna podaje się w formie tlenkowej, toteż wapna węglanowe przed użyciem należy odpowiednio przeliczyć.
Na koniec warto dodać, że na wapnowanie gleby, a właściwie zakup tego nawozu jest dofinansowanie w ramach ogólnopolskiego programu regeneracji środowiskowej gleb poprzez ich wapnowanie.